Yaşamımız boyunca birçok zorlayıcı durumla karşı karşıya kalırız ve vücudumuz bu durumlarla baş edebilmek için ortaya duygusal bir tepki çıkarır. “Baskı” anlamına gelen stres, zorlayıcı bir duruma karşı verilen psikolojik ve fiziksel bir reaksiyondur. Peki stres her zaman istenmeyen/işlevsel olmayan bir duygu mudur?
 
Bu sorunun cevabını verebilmek için stresin farklı türlerini ele alalım. Stres temel olarak akut stres ve kronik stres olarak ikiye ayrılır. Akut stres, herhangi bir stresörle karşılaştığımızda sinir sistemimizin alarm durumuna geçmesini ve kortizol salınımını başlatmasını içeren doğal bir fizyolojik süreçtir. Akut stres durumu, gerçek bir stresörle karşı karşıya kaldığımızda ortaya çıkar ve hem psikolojik hem de fiziksel sağlığımızı korumada işlevseldir. Akut stres durumunda verdiğimiz stres tepkisi optimal stres olarak adlandırılır ve istenilen bir stres türüdür. Örneğin, araba kazası gibi sağlığımızı tehdit edebilecek bir durumla karşılaştığımızda verdiğimiz stres tepkisi tehlikeden kaçabilmemiz için hayati önem taşır. Böyle bir senaryoda tehdit edici durum ortadan kalktıktan sonra kortizol salınımı azalır ve vücudumuz tekrar denge durumuna (homeostaz) döner. Öte yandan kronik stres, stres verici durumlara sürekli, şiddetli bir biçimde maruz kalmamız ve stresörlerle etkili bir şekilde baş edemememiz sonucunda homeostazın sağlanamamasını ifade eder. Sürekli strese maruz kalmak fizyolojik dengemizin bozulmasına, ortada stres verici bir durum olmamasına rağmen kortizol hormonunun salgılanmasına sebep olur ve uyku problemleri, yüksek kan basıncı, kalp rahatsızlıkları, yeme bozuklukları, alkol-sigara bağımlılığı gibi birçok sağlık problemiyle sonuçlanır. Fiziksel hastalıkların yanı sıra, depresif duygu durum, sosyal fobiler, duygu düzenleme problemleri gibi birçok psikolojik bozukluk da stresle ilişkilendirilmektedir. 
 
İyi oluşumuzu olumsuz yönde etkileyen stres, aile ilişkilerimizin bozulması, romantik ilişki problemleri, stresörlerle karşılaşmamak için sosyal ortamlardan kaçınma gibi birçok kişilerarası sorunu da beraberinde getirir. Sürekli stresli ve kaygılı olmak diğer insanlarla kurduğumuz ilişkilerde açık iletişim kurabileceğimiz güvenli bir ortam oluşmasını engelleyerek gerçekte öyle olmasa bile kendimizi de tehdit edici bir uyaranla karşı karşıya kaldığımıza inandığımız bir durumun içine sokar. Böyle bir durumda beynimize kortizol salgılaması için sinyalleri biz göndeririz ve beynimiz ortada gerçek bir tehdit varmış gibi stres hormonu salgılayarak bizi korumaya çalışır. Bu noktada hayatın içinden bir örnek vermenin daha açıklayıcı olduğunu düşündüğüm için yakın zamanda yaşadığım bir olayı anlatmak istiyorum. 
 
Birkaç gün önce çok yakın bir arkadaşımın düğünü için tüm hazırlıklarımı yaptım ve yola çıkmadan önce işimle ilgili yapmam gereken birkaç yazışmayı yapmak için bilgisayar başına geçtim. Oldukça kısa sürede halledebileceğim ve bana uçağı kaçırma ihtimali yaratmayan bu işleri yaparken sürekli saatime baktığım ve “hemen halletmem lazım” diye düşündüğüm için her zaman çok basit bir şekilde yapabildiğim işi hatalı bir şekilde yaptım. Sonrasında ise bu işlerde hata yaptığım için daha çok strese girdim ve havaalanına giderken dikkatsiz davranışlar sergileyerek uçağı kaçırma ihtimalimi kendi kendime arttırdım. Bedenime “şu an stres verici bir durumun içerisindeyiz, yetişmeyecek” dediğim ve bu düşünce gerçeğe uygun olmadığı için bedenim optimal stres tepkisini veremedi ve düşündüğüm her şeyi neredeyse kendi kendime başıma getirecektim… Her şey yoluna girince durdum, düşündüm ve bir karar verdim. Her zaman her şeyi kontrol edemeyebiliriz ve bazen bazı işler gerçekten de yetişmeyebilir ama bu olumsuzlukların olacağına dair ortada gerçek bir veri yokken kendi kendimizi bu durumun içine sokmamızın hiçbir faydası yok… Bu yüzden iyi oluşumuzu sürdürebilmek için stresle etkili bir şekilde baş edebilmenin yollarını önce öğrenmemiz ve kontrolü elimize almamız gerekiyor. 
 
Bir sonraki yazımızda psikolojik sağlığımızı koruyabilmek ve stresle etkili bir şekilde baş edebilmek için belki de ihtiyacımız olan ilk şey olan “Mindfulness” üzerine konuşacağız. Takipte kalın…